Portrety niepospolitych medyków

Józef Psarski Nie kochała go władza, a i los nie był dla niego zbyt łaskawy. A jednak nie skarżył się - przez całe życie, jak śpiewał potem Młynarski - „robił swoje”. Doceniono go dopiero dziesiątki lat po śmierci. A przecież był jednym z tych medyków, którzy od samego początku pracy zawodowej i działalności społecznej dążyli konsekwentnie do wyznaczonego celu. Judym? Człowiek z charakterem? - te banalne określenia nie w pełni pasują do Józefa Piotra Psarskiego. Na świat przychodzi 19 marca 1868 roku w Grabowej w Piotrkowskiem w patriotycznej rodzinie drobnoszlacheckiej, sięgającej korzeniami XV wieku, potem rozrzuconej na znacznym obszarze centralnej Polski, m.in. w okolicach Piotrkowa i Sieradza. Dwie jego siostry Helena i Walentyna są zasłużonymi nauczycielkami w Piotrkowie. W 1894 r kończy studia medyczne w Kijowie, otrzymując dyplom internisty, pediatry i ginekologa-położnika. Początkowo pracuje jako lekarz kolejowy w Ostrołęce, z którą zresztą wiąże się na całe życie, prowadząc jednocześnie ożywioną działalność patriotyczną i oświatową, m.in. zakłada pierwszą książnicę w Ostrołęce, w czasie I wojny światowej udziela pomocy lekarskiej wygnańcom z Kurpiowszczyzny. Pracuje i mieszka z żoną w drewnianym baraku. Tu mieści się też biblioteka prowadzona przez żonę Doktora – Janinę, nauczycielkę uczącą potajemnie języka polskiego i rachunków. Małżonkowie prowadzą „Bibliotekę Latającą”, dowożąc książki czytelnikom. Ta aktywność nie podoba się carskim władzom, więc zesłany zostaje po raz pierwszy do Rosji. Po powrocie (1897) nie rezygnuje jednak z dotychczasowej działalności patriotycznej i oświatowej. Jako niepoprawny patriota jeszcze kilka razy zesłany zostaje do Rosji. Gdy w 1915 roku na skutek działań wojennych mieszkańcy zostają ewakuowani, Psarscy znów trafiają do Rosji, gdzie Doktor pomaga wysiedleńcom nie tylko lecząc ich ciała, ale i dusze, dostarczając m.in. książki i gazety. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Doktor, któremu bliskie są sprawy młodego pokolenia, angażuje się w rozwój oświaty i szkolnictwa. Z jego inicjatywy i przy znaczącym wsparciu finansowym, w 1919 roku powstaje Gimnazjum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego, a dwa lata później – szkoła ślusarsko-mechaniczna ucząca zawodu przede wszystkim młodzież z rodzin chłopskich i robotniczych. Widzi w tym szansę awansu społecznego. W szkole prowadzi zajęcia z higieny, ucząc m.in. dziewczęta zasad opieki nad noworodkami, by zmniejszyć w ten sposób śmiertelność dzieci narodzonych. W latach 1927-1933 prowadzi zajęcia na Uniwersytecie Ludowym w Ostrołęce. Znajduje też czas na działalność polityczną i społeczną, należąc do organizacji niepodległościowych, m.in. Ligi Narodowej, sympatyzując wyraźnie z endecją i Romanem Dmowskim. W 1919 r. zostaje członkiem Rady Miejskiej, pełni też obowiązki starosty ostrołęckiego (po raz drugi w latach 1944-1945), dzięki niemu w okresie międzywojennym powstaje pierwszy sklep spółdzielczy oraz kasa bezprocentowa zapomogowo-pożyczkowa, a także Towarzystwo Wioślarskie. Wokół tego ostatniego koncentruje się życie kulturalne i towarzyskie Ostrołęki. Działa też aktywnie w ZHP, uczestnicząc m.in. w obozach harcerskich. Swoją wiedzą i bogatym doświadczeniem służy też w Szpitalu Powiatowym im. św. Józefa. Jest dobrym medykiem, więc ludzie garną się do niego nawet z odległych miejscowości. Gdy w 1939 roku Niemcy wkraczają do Ostrołęki, zostaje aresztowany razem z kilkudziesięcioma innym zakładnikami, jako przedstawiciel miejscowej elity. Po dwóch tygodniach wraca do domu, ale 6 kwietnia następnego roku znów zostaje aresztowany. Ma szczęście - ponownie odzyskuje wolność. Terror okupanta nie załamuje go - jest szefem sanitarnym obwodu ostrołęckiego AK oraz delegatem rządu londyńskiego na powiat ostrołęcki. W tym czasie nosi ps. „Piotr” i pomaga rannym partyzantom spod różnych sztandarów. 2 października 1944 roku zostaje starostą powiatu i przystępuję do organizacji życia w wolnym mieście, co świadczy o tym, że cieszy się olbrzymim autorytetem. Niestety, szybko rozczarowuje się do nowej władzy i w maju 1945 roku przestaje być starostą. Staje się to źródłem prześladowań ze strony UB. Po wojnie nadal pozostaje wierny swoim poglądom i inicjatywom, co nie znajduje akceptacji nowej władzy. Mimo oczywistych zasług nie honorują go żadnym odznaczeniem. Umiera 6 października 1953 roku w Ostrołęce, po ciężkiej chorobie, w tym mieście zostaje także pochowany na miejscowym cmentarzu. Na pogrzebie nie ma księdza, przedstawicieli władz miejskich, ale są za to tłumy mieszkańców, którzy w milczeniu, bez przemowy nad mogiłą, żegnają wielkiego medyka, społecznika i pedagoga. Jak się okazuje, ten skromny człowiek, żyjący na uboczu, unikający zgiełku i towarzystwa, wierny do końca zmarłej małżonce i ukochanemu harcerstwu, cały swój majątek przeznacza szkole rzemieślniczo-przemysłowej. Musi upłynąć kilkadziesiąt lat, by doceniono skromnego, niewielkiej postury ale wielkiego duchem człowieka - jego imieniem nazwano Zespół Szkół Zawodowych nr 1, szpital i jedną z ulic, a na skwerze w rejonie ul. Kościuszki odsłonięto oryginalny pomnik medyka. Po prawie półwieczu od jego śmierci, mieszkańcy Kurpiowszczyzny wybierają go Ostrołęczaninm XX wieku. Ryszard Poradowski Panaceum 05/22