Czy podmiot leczniczy może potrącić pensję o koszt badań?

Kilka tygodni temu pojawiała się w mediach informacja o stosowaniu przez niektóre podmioty lecznicze wzorów umów z lekarzami specjalistami, których zapisy przewidują obniżenie wynagrodzenia dla lekarza w sytuacji w której lekarz wystawi pacjentowi skierowanie na dodatkowe badanie lub diagnostykę.  Czy takie umowy są legalne? Warto przyjrzeć się tym praktykom prawniczym okiem.

Poniżej przykładowe zapisy umów dostępnych w internecie wprowadzające obowiązek finansowania badań:  

• „Zleceniobiorca będzie pokrywał połowę kosztów badań diagnostycznych ponoszonych przez zleceniodawcę, na które skieruje pacjentów”;
•  „Zleceniobiorcy za wykonania czynności przewidzianych w par. 1 umowy przysługuje wynagrodzenie w wysokości … procent wypracowanego kontraktu miesięcznego za miesiąc po odjęciu zleconych badań laboratoryjnych.

Dokonując oceny powyższych zapisów w pierwszej kolejności należy podkreślić, iż nie dotyczą one lekarzy zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Zgodnie z kodeksem pracy wynagrodzenie pracownika co do zasady nie podlega potrąceniu. Pracodawca może potrącić z wynagrodzenia za pracę tylko określone w kodeksie pracy świadczenia, wśród których nie ma wydatków, jakie poniósł na badania, które zlecił pracownik-lekarz. Warto również zwrócić uwagę, iż jeśliby założyć, iż takie zapisy jednak znajdą się w umowie o pracę i pracodawca będzie twierdził, iż pracownik wyraził zgodę w sposób wyraźny na potrącenie z jego wynagrodzenia kosztów diagnostyki zgodnie z art. 91 kodeksu pracy – to ten zapis powinien być uznany za nieważny.[1] Takie działanie pracodawcy będzie nielegalne i stanowi ono wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Warto w tej sytuacji zawiadomić Państwową Inspekcję Pracy.

Większość lekarzy obecnie jest przedsiębiorcami i pracuje na umowach kontraktowych. Fakt ten powoduje, iż relacja podmiot leczniczy – lekarz jest teoretycznie relacją dwóch równych sobie profesjonalistów.  Zgodnie z art. 353 Kodeksu cywilnego: Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byle jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Z zawartej w ww. przepisie swobody ustalenia treści umowy korzystają podmioty lecznicze i szpitale narzucając niekorzystne zapisy w umowach. Jednakże zgodnie z treścią ww. swoboda ustalenia treści stosunku prawnego ma swoje granice. Kodeks cywilny wyraźnie limituje tę swobodę wskazując, iż treść lub cel umowy nie mogą być sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz celem lub naturą stosunku prawnego, jaki kreuje umowa. Skutkiem przekroczenia granic swobody umów może być uznanie takich zapisów jak te wyżej przedstawione za nieważne, zgodnie z art. 58 kodeksu cywilnego. [2]

Odnosząc wskazane powyżej przepisy kodeksu cywilnego do komentowanych zapisów umów należy zauważyć, iż zapisy te narażają lekarza na konflikt pomiędzy postanowieniami umowy a Kodeksem Etyki Lekarskiej oraz ustawą o zawodach lekarza i lekarza vide art. 4 ww. ustawy, który stanowi, iż lekarz udziela świadczeń zdrowotnych zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, a w tym dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób. Mechanizm polegający na uzależnieniu wysokości wynagrodzenia lekarza od badań diagnostycznych, można też uznać za sprzeczny z prawem a dokładnie z art. 6 ust. 1 ustawy o z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta zgodnie z którym pacjent ma prawo do świadczeń odpowiadających aktualnej wiedzy medycznej. Pojęcie to obejmuje swym zakresem również prawo do koniecznej w danym przypadku diagnostyki.

Podsumowując, warto podkreślić, że proces zawarcia umowy o udzielanie świadczeń zdrowotnych nie powinien sprowadzać się do przedstawienia umowy przez podmiot leczniczy i podpisania jej przez lekarza. Umowa powinna być przeanalizowana i uzgodniona aktywnie przez obydwie jej strony. Warto w takiej sytuacji zaangażować pomoc prawną i spróbować przenegocjować z drugą stroną sporne kwestie.

W sytuacji, w której doszło już do zawarcia niekorzystnej umowy, na podstawie której lekarz został pozbawiony części należnej mu zapłaty z powodu obciążania go kosztem badań zleconych pacjentom można przemyśleć dochodzenie swoich roszczeń w sądzie. Również i w tym przypadku rekomenduję kontakt z profesjonalistą, który przeanalizuje Państwa przypadek i oceni szanse powodzenia na uzyskanie satysfakcjonującego orzeczenia w sądzie.

mec. Paweł Lenartowicz